Έθιμα Χριστουγέννων στο Ηράκλειο

     Τα έθιμα που επικρατούσαν τα παλιά χρόνια στο Ηράκλειο είναι λίγο διαφορετικά από τα δικά μας και είναι πολύ λίγοι σήμερα οι άνθρωποι που συνεχίζουν να τα τηρούν.
     "Τα παλιά χρόνια, όταν εγώ ήμουν παιδί", όπως λέει η γιαγιά μου, "οι γονείς μου και οι
περισσότεροι άνθρωποι στο χωριό ζούσαν πολύ φτωχικά. Το καθημερινό τραπέζι ήταν επίσης φτωχικό. Όσπρια, λαχανικά, φρούτα εποχής, χοχλιοί, χόρτα του βουνού, αυτά τρώγαμε. Ό,τι δηλαδή μπορούσαμε να βρούμε από τη φύση ή να καλλιεργήσουμε σε έναν κήπο. Όσοι είχαν κοτούλες έτρωγαν και κανένα αυγουλάκι και όσοι είχαν κατσικούλες πίνανε φρέσκο γάλα. Κρέας τρώγαμε σπάνια.
     Σχεδόν όλες οι οικογένειες του χωριού, μεγάλωναν με αποφάγια ένα γουρουνάκι, που το έσφαζαν την παραμονή των Χριστουγέννων. Είχαν βρει τρόπο οι νοικοκυραίοι, το κρέας του χοίρου να τους κρατάει όλο το χειμώνα, γιατί τότε δεν υπήρχαν ψυγεία και καταψύκτες.  Έφτιαχναν λουκάνικα, τσιγαρίδες, γλίνα (δηλαδή βούτυρο από ζωικό λίπος), τσιλαδιά. Όλα αυτά για μας τα παιδιά ήταν υπέροχες λιχουδιές".
- Πες μου, γιαγιά, δεν ήταν ανθυγιεινό να τρώτε το λίπος του χοίρου;
- "Εμείς παιδάκι μου, τα χρόνια εκείνα τρώγαμε λίπος και κρέας μόνο τις γιορτές και μας έκανε καλό γιατί μας έδινε δύναμη για να δουλεύουμε στην εξοχή".

Ευριπίδης Λυγεράκης

    Η Ειρήνη συνεχίζει πιο αναλυτικά με πληροφορίες που πήρε από τη γιαγιά της (84 χρονών) κι αυτή από τη Μεγάλη Βρύση.
      Έπαιρναν το μπούτι του γουρουνιού, το έκοβαν και έφτιαχναν το χοιρομέρι. Έπειτα έπαιρναν τα έντερα και τα γέμιζαν με κρέας και έφτιαχναν τα λουκάνικα. Έφτιαχναν και το απάκι κι έπειτα τα κάπνιζαν στα τζάκια με τη μυρτιά. Επίσης κάπνιζαν και τις προβιές που μετά τις έκαναν σούπα. Το υπόλοιπο κρέας το έκοβαν και το τσιγάριζαν ή το έψηναν στον ξυλόφουρνο. Το λίπος που έβγαινε από το κρέας που ψηνόταν (υγρή μορφή), το μάζευαν ξεχωριστά. Μετά χώριζαν το κρέας σε βάζα, ξαναέλιωναν το λίπος και το έκαναν υγρό ξανά, έτσι ώστε να συμπληρώσουν με αυτό τα βαζα. Αυτά είναι τα σύγλινα.
     Υπήρχαν επίσης και οι τσιγαρίδες που φτιάχνονταν διαφορετικά. Έπαιρναν οι άνθρωποι την προβιά από το γουρούνι φτιάχνοντας την σε λωρίδες και την έκοβαν σε μικρά κομματάκια. Μετά τη τσιγάριζαν και τη φύλαζαν. Όταν οι άνθρωποι έβγαιναν έξω στα χωράφια τους έπαιρναν μερικές τσιγαρίδες μαζί τους και τις έτρωγαν με γλυκό κουλούρι που είχαν ζυμώσει οι γυναίκες.
     Αυτοί είναι οι τρόποι συντήρησης του κρέατος τα πολύ παλιά χρόνια (πριν από το 1930), την εποχή που δεν υπήρχαν όλες οι ευκολίες που έχουμε εμείς τώρα και που πολλές φορές δεν εκτιμάμε και τις θεωρούμε δεδομένες!!!

Ειρήνη Δασκαλάκη

Η πηχτή (τσιλαδιά)

     Η πηχτή, ή αλλιώς τσιλαδιά, όπως τη λένε στο χωριό, φτιάχνεται την παραμονή των Χριστουγέννων από κρέας του χοίρου. Οι γυναίκες παίρνουν το κεφάλι του χοίρου, το πλένουν καλά και το καθαρίζουν από τυχόν τρίχες. Το βάζουν στην κατσαρόλα με πολύ νερό και το αφήνουν να βράσει μέχρι να είναι εύκολο να αφαιρέσουν το κρέας του. Στη συνέχεια το κόβουν σε μικρά κομμάτια. Σουρώνουν το ζωμό σε άλλη κατσαρόλα, προσθέτουν το κρέας, μπαχαρικά, γαρύφαλο, πιπέρι, δάφνη, αλάτι και το λεμόνι και τα αφήνουν να βράσουν.  Όταν βράσουν αρκετά σουρώνουν πάλι το κρέας και το τοποθετούν σε ένα πήλινο δοχείο. Στο ζωμό που έχει μείνει, αφού αφαιρέσουν τα μπαχαρικά, προσθέτουν ένα ποτήρι ξύδι και τη ζαφορά και το ρίχνουν πάνω στο κρέας προσπαθώντας να το σκεπάσουν. Πρέπει να μείνει κλειστό για αρκετές μέρες, μέχρι να πήξει ο ζωμός.
     Όταν είναι έτοιμη, η νοικοκυρά ανοίγει το πήλινο δοχείο, σερβίρει στο τραπέζει την τσιλαδιά και μαζεύονται οι συντέκνοι και οι συγγενείς για να πιουν ένα κρασί. Η ζεστασιά από το τζάκι τους ζεσταίνει την καρδιά και τα πρόσωπά τους λάμπουν από αγάπη και ευτυχία!!!
    

Μανόλης Βελεγράκης

Το απάκι

     Το απάκι είναι ένα πολύ γνωστό έθιμο στην Κρήτη. Για να το φτιάξουμε παίρνουμε από τη ραχοκοκκαλιά του χοίρου το ψαχνό κρέας και έπειτα το κόβουμε σε κανονικές λουρίδες. Τις αλατίζουμε και προσθέτουμε πιπέρι και κύμινο. Μετά τις βάζουμε στο ξύδι και τις αφήνουμε εκεί μια με δυο ημέρες. Όταν περάσουν οι δυο ημέρες το βγάζουμε και το καπνίζουμε στην καμινάδα ρίχνοντας το μυρωδικό σφακομηλιά. Εκεί το αφήνουμε για ακόμα δυο μέρες και μετά το απάκι μας είναι έτοιμο για ψήσιμο.

Ερμιόνη Ζαχαριουδάκη

Τα λουκάνικα 

     Κάθε χρόνο μια από τις μέρες των Χριστουγέννων οι νοικοκυρές φτιάχνουν τα λουκάνικα από το έντερο και το μπούτι των χοίρων. Το μπούτι οι νοικοκυρές το κόβουν σε μικρά κομματάκια και τα βάζουν στο ξύδι.Όταν περάσουν 4 μέρες τα βγάζουν και τα τοποθετούν μέσα σε μια λεκάνη με μυρωδικά. Μετά τα βάζουν λίγα-λίγα μέσα στα έντερα. Όταν τελειώσουν τα κρεμάνε ένα - ένα σε ένα κοντάρι κοντά στο τζάκι για να τα καπνίσουν. Τα λουκάνικα τα αφήνουν εκεί για 2 με 3 ημέρες.

Γεωργία Γιανναδάκη

Τζουλαμάς

     Παραδοσιακό γλυκό της Κρήτης που έφτιαχναν οι νοικοκυρές στο Καστέλλι Καινουργίου την παραμονή της Πρωτοχρονιάς και τις Απόκριες
ΥΛΙΚΑ για τη γέμιση:
1/2 κιλό ρύζι, λίγες σταφίδες, φυστίκια, συκωτάκια γουρουνιού, σουσάμι, κανέλα, 250 γρ. ζάχαρη, 3 κουταλιές της σούπας γλύνα, κρεατόζουμο, και 4 φύλλα στρογγυλά που θα τα ανοίξουμε στο μέγεθος ενός μεγάλου τηγανιού, όχι πολύ λεπτά.
ΕΚΤΕΛΕΣΗ: Βράζουμε το ρύζι στο κρεατόζουμο. Στη συνέχεια το βάζουμε σε μια λεκάνη και ρίχνουμε τα συκωτάκια, βρασμένα κι αυτά, τις σταφίδες και τα φυστίκια και ανακατεύουμε. Έπειτα τηγανίζουμε τα 4 φύλλα της ζύμης. Βουτάμε το πρώτο φύλλο σε κρεατόζουμο και το βάζουμε στο τηγάνι. Βάζουμε λίγο από το μίγμα ρυζιού, πασπαλίζουμε με ζάχαρη, κανέλα και μια κουταλιά της σούπας γλύνα. Το ίδιο κάνουμε και με τα υπόλοιπα φύλλα. Στο τελευταίο φύλλο βάζουμε λίγη γλύνα και σουσάμι. Το ψήνουμε στο τηγάνι για 10 λεπτά σε χαμηλή θερμοκρασία.

Χρύσα Αρβανιτάκη

Το χριστόψωμο
    
     Ένα από τα έθιμα της Κρήτης είναι το χριστόψωμο. Το χριστόψωμο το έφτιαχνε  η νοικοκυρά την παραμονή των Χριστουγέννων. Το χριστόψωμο είχε πάντα στη μέση ένα σταυρό. Την ημέρα του Χριστού έπαιρνε το χριστόψωμο, το σταύρωνε, το έκοβε και το μοίραζε σε όλη την οικογένεια. Η διαφορά του χριστόψωμου απ' τ' άλλα ψωμιά είναι ο στολισμός του. Αυτά τα στολίδια τα ονόμαζαν αλλιώς "πλουμίδια" και συμβόλιζαν τον καημό και το όνειρο της ελληνικής αγροτιάς.

Χαρούλα Λίβα

Η μπουγάτσα

     Ένα παραδοσιακό έθιμο του Ηρακλείου είναι το έθιμο της μπουγάτσας . Οι κάτοικοι καταναλώνουν την Πρωτοχρονιά μεγάλες ποσότητες μπουγάτσας γιατί θέλουν να είναι γλυκιά η πρώτη τους γεύση. Επίσης σε όλους τους δρόμους του Ηρακλείου την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς στήνονται πάγκοι που πουλάνε μπουγάτσα . Πολλοί άνθρωποι την αγοράζουν και τους αρέσει πολύ. Αυτό γίνεται μόνο στο Ηράκλειο την ημέρα της Πρωτοχρονιάς .

Ελένη Μαρακάκη

Η φούσκα του γουρουνιού

     
     Τα πολύ παλιά χρόνια κάθε οικογένεια είχε το δικό της γουρούνι. Το έπαιρναν από μικρό και το τάιζαν, για να το σφάξουν όταν έρθουν τα Χριστούγεννα. Έτσι λοιπόν στις 2 Δεκεμβρίου, την ημέρα των Αγίων Δέκα, όλοι οι άντρες μαζεύονταν και έσφαζαν τα γουρούνια.
     Τα παιδιά, που δεν είχαν παιχνίδια τότε, περίμεναν τη σφαγή των γουρουνιών, για να πάρουν τη φούσκα (ουροδόχο κύστη) που είχε μέσα του κάθε γουρούνι. Όταν την έπαιρναν, έβαζαν ένα καλάμι, τη φούσκωναν φυσώντας με το στόμα τους και την έπαιζαν αντί για το σημερινό μπαλόνι. Επειδή αυτό το μπαλόνι αν πήγαινε σε κάτι μυτερό θα έσκαγε, τα παιδιά το τύλιγαν με τα έντερα, ώστε να τρυπιούνται τα έντερα και όχι το μπαλόνι.
     Για να χρησιμεύσει όμως σε κάτι και για τους μεγάλους, στο μπαλόνι μέσα έβαζαν διάφορα πράγματα όπως ξηρούς καρπούς, ψωμί κ.ά. τρόφιμα για να τα φυλάξουν.
     Έτσι η φούσκα είναι σημαντική για όλους μας, για τα παιδιά, αλλά και για τους μεγάλους.

Αναστασάκης Ζαχαρίας

Το ποδαρικό και η καλή χέρα

     Από τα παλιά χρόνια, τα Χριστούγεννα οι γυναίκες του χωριού μου (Σκινιά Μονοφατσίου), έφτιαχναν πολλά γλυκά όπως μελομακάρουνα, κουραμπιέδες, δίπλες και βασιλόπιτα.
     Όλες οι μαμάδες το πρωί της Πρωτοχρονιάς ετοίμαζαν ένα μεγάλο πιάτο με όλα τα γλυκά που είχαν φτιάξει. Ακόμα έβαζαν κάστανα, καρύδια, φυστίκια και τα σκέπαζαν με μια καθαρή πετσέτα. Τα έδιναν στο παιδί τους και πήγαινε στο νονό του για να του κάνει το ποδαρικό. Το παιδί έδινε το πιάτο, αντάλλαζαν ευχές και ο νονός έδινε στο παιδί χρήματα και γέμιζε το πιάτο με άλλα γλυκά για να τα πάει στη μητέρα του,
     Αυτό το έθιμο συνεχίζεται μέχρι σήμερα και μου αρέσει πολύ.

Κωστής Μαγκουφάκης

     Στο δικό μου χωριό την παραμονή των Χριστουγέννων ζύμωναν μεγάλα κουλούρια, όπως τα γαλοκούλουρα και μετά τα έβαζαν στον ξυλόφουρνο, γιατί δεν είχαν ρεύμα. Τα Χριστούγεννα τα έτρωγαν όλοι μαζί.

     Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς κάθονταν στο τζάκι και ζύμωναν μικρά κουλούρια, όπως τα σταφιδόψωμα και τα έψηναν κι αυτά στον ξυλόφουρνο. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς τα τύλιγαν σε μια πετσέτα και τα έδιναν στα παιδιά τους, που τα πήγαιναν στα συγγενικά τους πρόσωπα. ΄Εδιναν τα κουλούρια και αυτοί τους έκαναν την καλή χέρα.

Ελένη Κακουλάκη

Τι έκαναν τα Χριστούγεννα
τα παιδιά στο Σγουροκεφάλι

Παλιά, κατά το 1940, όποιο παιδί γεννιόταν την παραμονή των Χριστουγέννων ήταν, λέει, καλικαντζαράκι. Αυτό το έλεγαν οι γονείς στα παιδιά για να τα τρομάζουν. Τότε δεν υπήρχαν βιβλία για να ξέρουν τα παιδιά ότι δεν υπήρχαν καλικατζαράκια. Έτσι τα παιδιά αναγκάζονταν τα Χριστούγεννα να κάθονται στα σπίτια τους. Κάθονταν κοντά στο τζάκι και οι γονείς τους τους έλεγαν ιστορίες. Μετά οι μανάδες τους ζύμωναν τα χριστόψωμα.
Την Πρωτοχρονιά κρατούσαν μια σακούλα και πήγαιναν κι έλεγαν στα σπίτια "Χρόνια Πολλά" και τους έδιναν κουκιά, αμύγδαλα και στραγάλια. Σε όποιο ξένο σπίτι πήγαιναν κρατούσαν μια πέτρα κι έλεγαν: "όση πέτρα κρατώ τόσο χρυσάφι να σου γίνει". Αυτά που τους έδιναν τα έβαζαν σε ένα ταψί και τα διάλεγαν και τρώγανε.

Ευγενία Αξιώτη